महिला सबलीकरण / सशक्तीकरण (सक्षमीकरण)

दैनंदिन जीवनात अगदी सहजतेने विविध भूमिका पार पाडत महिला समाजाच्या आधारस्तंभ बनल्या आहेत. कधी प्रेमळ कन्या, तर कधी वात्सल्यपूर्ण माता, तर कधी सक्षम सहचारिणी अशी विविध नाती अत्यंत कुशलतेने आणि कोमलतेने त्या निभावत आहेत.

असे असले तरी जगाच्या पाठीवर बऱ्याच ठिकाणी समाजाकडून त्यांच्याकडे दुर्लक्ष होताना दिसते. तसेच महिला मोठ्या प्रमाणात सामाजिक असमानता, अत्याचार, आर्थिक परावलंबित्व आणि अन्य सामाजिक अत्याचारांना बळी पडतात. अनादी काळापासून महिलांवरील ही बंधने त्यांच्या वैयक्तिक आणि व्यावसायिक विकासाच्या आड येत आहेत.

सुमारे 35% स्त्रियांना वाटले की बहुतेक शहरांचे रस्ते अंधकारमय आहेत आणि फक्त 7% लोकांना असे वाटले की त्यांच्या शहरांमध्ये अखंड पायवाटे आहेत. 9०% पेक्षा जास्त लोक असे सांगत आहेत की, महिलांनी बसेस, गाड्या आणि ऑन-डिमांड टॅक्सी सारख्या सार्वजनिक वाहतुकीचा वापर केला. दिवसा वापरुन काहीसे सुरक्षित वाटले पण रात्री नव्हे. इतर कारणे म्हणजे कव्हरेज, वारंवारता, सुरक्षा आणि सोई.

महिलांना समाजात सन्मान प्राप्त करून देण्यासाठी आर्ट ऑफ लिव्हिंगने समाजातील विविध स्तरावरील महिलांना आत्म सन्मान, अंतर्गत मजबुती आणि रचनात्मक विकासास कारणीभूत होतील असे महिला सक्षमीकरण कार्यक्रम सुरु केले आहेत. या कार्यक्रमांमुळे महिला आत्ता सर्व समस्यांवर मात करत आपले कौशल्य, आत्मविश्वास आणि उपयोगितेबाबतीत अग्रेसर होताना दिसतात. आपल्या कुटुंबामध्ये, इतर महिलासाठी आणि समाजामध्ये शांतीचे आणि सकारात्मक सामाजिक परिवर्तनाचे प्रतिनिधित्व करताना दिसतात.

आर्ट ऑफ लिव्हिंगच्या महिला सक्षमीकरण कार्यक्रमामुळे देश विदेशातील महिलांना आर्थिक स्वतंत्र बनवले आहे, ज्यामुळे त्या सामाजिक अन्यायाविरुद्ध उभ्या ठाकल्या आहेत. या महिला सकारात्मक परिवर्तनाचे प्रतिनिधी बनून इतर महिलांना शिक्षित आणि सक्षम बनवण्यासाठी, त्यांना स्वतःची ओळख प्राप्त करून देण्यासाठी परिश्रम घेत आहेत. आर्ट ऑफ लिव्हिंगच्या महिला सबलीकरण/सशक्तीकरण/सक्षमीकरण कार्यक्रमामुळे त्यांना एक व्यासपीठ प्राप्त झाले आहे जेथून प्रेरणा घेऊन त्या पिढ्यान पिढ्याची बंधने झुगारून, सर्व क्षेत्रातील असमानता झुगारून समानता प्राप्त करू शकतील. भारत भरातील महिला सक्षमीकरण कार्यक्रमाच्या काही यशोगाथा दुष्काळग्रस्त देऊळगांवाला मिळाले पाणी. आर्ट ऑफ लिव्हिंगच्या ५० स्वयंसेवकांनी गांवातील ४०० कुटुंबांच्या जलपूर्ती साठी ५० दिवशीय कार्यक्रम सुरु केला.

सामाजिक असमानता, कौटुंबिक हिंसा, अत्याचार आणि आर्थिक परावलंबित्व यातून स्त्रियांची सुटका व्हायची असेल तर गरज आहे महिला सक्षमीकरणाची (सबलीकरण / सशक्तीकरण). प्रथम ‘आपण सक्षम आहोत’ याची खात्री स्त्रियांनी बाळगणे गरजेचे आहे. आपण स्त्री आहोत या आत्मग्लानीमध्ये कधीही राहू नका. जेंव्हा तुम्ही आत्मग्लानीमध्ये येता तेंव्हा ऊर्जा, उत्साह आणि सामर्थ्य गमावता. अध्यात्मिक मार्ग एकमेव मार्ग आहे जेथे तुम्ही आत्मग्लानी आणि अपराधीपणावर मात करू शकता. आत्मग्लानी आणि अपराधी भावना, दोन्ही मध्ये तुम्ही आपल्या मनाचा छोटेपणा अनुभवता - ज्यामुळे तुम्ही आपल्या आत्म्यापासून दूर जाता. स्वतःला दोष देणे बंद करून आपली स्तुती - कौतुक करणे सुरू करा. ‘स्तुती करणे दैवी गुण आहे, होय नां? मी स्त्री आहे, अबला आहे, असा विचार सुद्धा करू नका. या आंतरिक असमानातेमुळे काहीही घडणार नाही. उभे रहा, तुमचे अधिकार प्राप्त करण्यासाठी गरजेचे सामर्थ्य तुमच्यामध्ये आहे. नक्कीच समाजामध्ये बदल घडायलाच हवा. परंतु आत्मग्लानीमध्ये राहून तुम्ही हा बदल करू शकत नाही.”

आव्हान

महिला सशक्तीकरण ही गेल्या काही दशकांमध्ये जगभरात प्रचंड चर्चा आणि चिंतनाचा मुद्दा आहे. बहुतेक शासकीय योजना व कार्यक्रमांच्या यादीमध्ये हा अजेंडा म्हणून वर आला आहे. या समस्येवर लक्ष देण्यासाठी आणि महिलांची सामाजिक-आर्थिक स्थिती वाढविण्यासाठी नियमितपणे देशभरात प्रयत्न केले जात आहेत. तथापि, असे दिसून आले आहे की बहुतेक धोरणे आणि कार्यक्रम आर्थिकदृष्ट्या सक्षम बनण्याकडे पाहतात आणि केवळ आर्थिक, स्वावलंबन अशा स्त्रियांना आरोग्य, शिक्षण, साक्षरता इत्यादी इतर अवस्थांकडे दुर्लक्ष करण्यास सक्षम बनवतात. प्रायोगिक कार्यावर आधारित बचतगटांवर (एसएचजी) विशेष भर देऊन महिला सबलीकरणाच्या दिशेने सुरू केलेल्या प्रयत्नांचे समीक्षणपूर्वक परीक्षण करा. पुढील उद्देश एसएचजी आणि महिला सबलीकरणामधील संबंध समजून घेणे आणि सशक्तीकरण मोहिमेला गती देण्याच्या सूचना प्रस्तावित करणे ज्यात भारतासारख्या विकसनशील देशासाठी विशिष्ट घटकांकडे लक्ष दिले जाते ज्याचे क्षेत्र विशिष्ट महिला सबलीकरणाच्या प्रक्रियेवर महत्त्वपूर्ण परिणाम आहेत.

दृष्टी

आत्मविश्वास आणि सशक्तीकरण हे माझ्या मते चुलत भाऊ अथवा बहीण आहेत, आणि जगाच्या विकासाचा एक भाग म्हणून आपण संख्येमध्ये पाहू शकतो.

आपल्याला महिला सशक्तीकरण करण्याची गरज आहे. या निर्णय प्रक्रियेत महिलांना आवाज द्या. महिलांना त्यांच्या हितासाठी, जिथे विजेतेपद मिळू शकेल असा राजकीय आवाज द्या. आणि, अर्थातच, आमच्यासाठी.

आपण एखाद्या स्त्रीला आर्थिकदृष्ट्या सक्षम बनविल्यास, त्या मोठ्या संधीचे प्रतिनिधित्व करतात.

मी बाल संरक्षण आणि कौटुंबिक सुरक्षा, महिलांचे सक्षमीकरण, तरूणांना संधी निर्माण यासारख्या क्षेत्रात काम करते.

“महिलांना शिक्षण, नोकरी, स्वत: च्या उत्पन्नावर नियंत्रण ठेवण्याची क्षमता, वारसा आणि मालमत्ता या गोष्टी देऊन समाजाला फायदा होतो. जर स्त्री सशक्त झाली तर तिची मुले व तिचे कुटुंब चांगले होईल. जर कुटुंबांची भरभराट झाली तर गावाची भरभराट होते आणि अखेरीस संपूर्ण देशाची भरभराट होईल. ”